ခင္မမမ်ဳိး
Sunday, December 20, 2009
နိဒါန္း
အခ်ိန္ကား (၁၉၉၉) ခု၊ ဒီဇင္ဘာလ။ ေနရာကား အေမရိကန္ျပည္ေထာင္စုမွ စီးတယ္လ္ၿမိဳ႕။
ႏိုင္ငံေပါင္းတစ္ရာေက်ာ္မွ ကုန္သြယ္ေရး၀န္ႀကီးမ်ား စုေဝးေရာက္ရွိေနၾကသည္။ အေၾကာင္းအရာကား လြန္ခဲ့ေသာ ငါးႏွစ္က ဖြဲ႕စည္း ထားေသာ ကမာၻ႕ကုန္သြယ္ေရးအဖြဲ႕ႀကီး၏ ဝန္ႀကီးမ်ားအဆင့္ အစည္းအေဝးသို႔တက္ေရာက္ၾကရန္ျဖစ္သည္။ သာမန္အားျဖင့္ၾကည့္ လွ်င္ ႏိုင္ငံတကာအဖြဲ႕အစည္းတခု၏ ၀န္ႀကီးမ်ားအဆင့္ အစည္းအေဝးတခုသာ ျဖစ္သည္။ သို႔ေပမယ့္ ထိုအစည္းအေဝး ႀကီးသည္ ကမာၻတ၀ွမ္းမွ လူအမ်ား၏ အာ႐ုံကို ဆြဲယူႏိုင္ခဲ့သည္။ ဆႏၵျပပြဲမ်ား၊ အဓိက႐ုဏ္းျဖစ္မႈမ်ားသည္ အေမရိကန္ျပည္ေထာင္စု စီးတယ္လ္ ၿမိဳ႕ငယ္ေလး၏ လမ္းမ်ားေပၚတြင္ ျပည့္ႏွက္ေနခဲ့သည္။
ကမာၻ႕ကုန္သြယ္ေရးအဖြဲ႕ၾကီးကို ဖြဲ႕စည္းျခင္းအားျဖင့္ အျပည္ျပည္ဆိုင္ရာ ကုန္သြယ္ေရးကို ေစာင့္ၾကည့္ ထိန္းခ်ဳပ္ႏိုင္ေသာ သတ္မွတ္ ခ်က္မ်ားပါဝင္သည့္ စနစ္တခုေပၚေပါက္လာကာ တကမာၻလံုး၌ စီးပြားေရး အက်ဳိးအျမတ္မ်ား ျဖစ္ထြန္းလာေစရန္ ရည္ရြယ္ခဲ့ၾက ေသာ္လည္း၊ လူတိုင္းသည္ ထိုအျမင္အား လက္ခံျခင္းမရွိေၾကာင္း စီးတယ္လ္ျဖစ္ရပ္က သက္ေသျပေနခဲ့သည္။
စီးတယ္လ္ ဆႏၵျပပြဲတြင္ မီဒီယာမ်ားမွ အဓိက အာ႐ုံစိုက္ျခင္း ခံခဲ့ရသည့္ အုပ္စုႏွစ္ခုမွာ အေမရိကန္ အလုပ္သမားသမဂၢအဖြဲ႕ဝင္မ်ားႏွင့္ ပတ္ဝန္းက်င္ထိန္းသိမ္းေရး လႈံ႔ေဆာ္သူမ်ား ျဖစ္ၾကသည္။ ပထမတမ်ဳိးက ေစ်းေပါေသာ သြင္းကုန္မ်ားေၾကာင့္ အလုပ္မ်ားဆံုး႐ႈံးမႈကို ေထာက္ျပေဝဖန္ခဲ့ၾကၿပီး၊ ပတ္ဝန္းက်င္ထိန္းသိမ္းေရးလႈံ႔ေဆာ္သူမ်ားကေတာ့ လြတ္လပ္စြာ ကုန္သြယ္မႈေၾကာင့္ ျဖစ္ေပၚလာေသာ ecological damage ကို ေထာက္ျပခဲ့ၾကသည္။ ဖြံ႕ၿဖိဳးစဲတိုင္းျပည္မ်ားမွ ဆင္းရဲႏြမ္းပါးေသာ ျပည္သူမ်ားအေရးကိုလည္း ေျပာဆိုခဲ့ ၾကသည္။
မီဒီယာမ်ားကို အံ့အားသင့္ အာ႐ုံစိုက္ေစခဲ့သည့္ အခ်က္ကား ကမာၻ႕ကုန္သြယ္ေရးအဖြဲ႕ႀကီး၏ ဆံုးျဖတ္ခ်က္မ်ား ခ်မွတ္ရာျဖစ္စဥ္ တြင္းမွ ဖယ္ရွားျခင္းခံထားရသည္ဟု ခံစားေနရေသာ ဖြံ႕ၿဖိဳးစဲႏိုင္ငံမ်ားမွ တရား၀င္ကိုယ္စားလွယ္မ်ား၏ စကားသံမ်ားျဖစ္သည္။ ဖြံ႕ ၿဖိဳးစဲႏိုင္ငံမ်ားမွ ကုန္သြယ္ေရး၀န္ႀကီးမ်ားတြင္လည္း အဖြဲ႕ႀကီးႏွင့္ပတ္သက္၍ ႀကီးမားေသာ စိုးရိမ္မႈမ်ား ရွိေနခဲ့ေလသည္။ သို႔ျဖစ္ရာ protests မ်ားသည္ စီးတယ္လ္ၿမိဳ႕လမ္းမ်ားေပၚတြင္သာမက ကြန္ဖရင့္ခန္းမမ်ား အတြင္းထိပင္ ရွိေနခဲ့ျပီး၊ စီးတယ္လ္ ၀န္ႀကီးမ်ား အဆင့္အစည္းအေ၀းသည္ မည္သည့္ သေဘာတူညီခ်က္မွ်မရပဲ ျပီးဆံုးသြားခဲ့ ရေလသည္။ "The Battle in Seattle" ဟူ ၍ေတာ့ အမည္ တြင္က်န္ရစ္ခဲ့ပါသည္။
ကမာၻ႕ကုန္သြယ္ေရးအဖြဲ႕ႀကီး၏ ကုန္သြယ္ေရး၀န္ႀကီးမ်ားအဆင့္ အစည္းအေ၀းကို (၂) ႏွစ္လွ်င္တႀကိမ္ က်င္းပေလ့ရွိရာ ေနာက္ တ ႀကိမ္တြင္ကား စီးတယ္လ္သင္ခန္းစာကိုယူ၍၊ ဆႏၵျပသူမ်ား၏ အဝင္အထြက္ႏွင့္ ျပဳမူေဆာင္ရြက္ပံုကို ထိန္းခ်ဳပ္ႏိုင္ေသာ အေရွ႕ အ လယ္ပိုင္းေဒသ Qatar ႏိုင္ငံ၊ ဒိုဟာၿမိဳ႕ေတာ္၌ (၂၀၀၁) ႏို၀င္ဘာလတြင္ ထပ္မံက်င္းပခဲ့ၾကသည္။ ထိုအစည္းအေဝးတြင္ ႏိုင္ငံတကာ ညႇိႏိႈင္းေဆြးေႏြးမႈ new round ျဖစ္ေသာ Development Round ကို ျပဳလုပ္ႏိုင္ခဲ့ေသာ္လည္း၊ ဖြံ႕ျဖိဳးဆဲႏိုင္ငံအမ်ားစုမွ မေက်မနပ္ ျဖစ္ေနၾကဆဲပင္ျဖစ္သည္။
ယခုေဆာင္းပါးတြင္ အဆိုပါကမာၻ႕ကုန္သြယ္ေရးအဖြဲ႕ႀကီးႏွင့္ ဖြံ႕ၿဖိဳးဆဲႏိုင္ငံမ်ားအၾကားမွ စည္းမ်ဥ္းဆိုင္ရာ ကစားပြဲမ်ား၊ မေက်လည္မႈ မ်ားအေၾကာင္းကို ေရးသားတင္ျပမည္ျဖစ္ပါသည္။
ကမာၻ႕ကုန္သြယ္ေရးအဖြဲ႕ (World Trade Organization)
ကမာၻ႕ကုန္သြယ္ေရးအဖြဲ႕ႏွင့္ပတ္သက္၍ အခ်ဳိ႕က အခ်ဳပ္အျခာအာဏာရွိေသာ ႏိုင္ငံမ်ားအေပၚတြင္ ေပၚလစီမ်ားခ်မွတ္ေနသည့္ supranational government ဟု ထင္မွတ္ေနၾကပါသည္။ လက္ေတြ႕မွာမူ အဆိုပါအဖြဲ႕သည္ အျပည္ျပည္ဆိုင္ရာကုန္သြယ္ေရးကို ထိန္းေက်ာင္းႏိုင္သည့္ သတ္မွတ္ခ်က္မ်ားႏွင့္ ပတ္သက္ေသာအဖြဲ႕တခုသာျဖစ္ပါသည္။ ႏိုင္ငံတကာညႇိႏႈိင္းေဆြးေႏြးမႈမ်ား က်င္းပရာ ဖိုရမ္တခုသာ ျဖစ္ပါသည္။ သတ္မွတ္ခ်က္စည္းမ်ဥ္းမ်ားကိုကား မ်ားေသာအားျဖင့္ consensus ျဖင့္ သေဘာတူေလ့ရွိရာ အဆံုးသတ္ တြင္ အားလံုးေပ်ာ္႐ႊင္ရလိမ့္မည္ဟုကား မဆိုႏိုင္ပါ။
ႏိုင္ငံေရး၊ စီးပြားေရးစနစ္မ်ား ကြဲျပားမႈရွိေသာ ကမာၻႀကီးကို ကိုယ္စားျပဳသည့္ အဖြဲ႔အစည္းတရပ္ျဖစ္သျဖင့္ ခက္ခဲေသာ bargaining မ်ားရွိေနသည္ကေတာ့ အမွန္ပင္ျဖစ္သည္။ သို႔ရာတြင္ ႏိုင္ငံမ်ားအေပၚ၌ တြန္းအားေပးေသာ WTO အျမင္တခုအေနျဖင့္ သီးသန္႔မရွိပါ။ အေျခခံဖြဲ႕စည္းပံုအရ ဆိုလွ်င္ေတာ့ စည္းမ်ဥ္းမ်ားအားလံုးသည္ အဖြဲ႕ဝင္ႏိုင္ငံမ်ားအၾကားမွ သေဘာတူညီခ်က္မ်ားျဖစ္ျပီး၊ သက္ဆိုင္ ရာ အစိုးရပါလီမန္မ်ားမွ သတ္မွတ္ေပးထားေသာ စည္းမ်ဥ္းမ်ားျဖစ္ပါသည္။ မည္သည့္ႏိုင္ငံကိုမွ် အဖြဲ႕၀င္ႏိုင္ငံျဖစ္ရန္ တြန္းအားေပး ထားျခင္းမရွိပါ။
မ်ားေသာအားျဖင့္ WTO အဖြဲ႕ဝင္မ်ားသည္ ႏိုင္ငံမ်ားျဖစ္ၾကပါသည္။ သေဘာတူညီခ်က္မ်ားသည္ ကုန္သြယ္ေရးမူ၀ါဒႏွင့္ သက္ဆိုင္ရာ မ်ားျဖစ္သျဖင့္ ေဒသတခုခ်င္း၏ ကုန္သြယ္ေရးမူ၀ါဒကို ထိန္းေက်ာင္းေသာ အုပ္ခ်ဳပ္ေရးဆိုင္ရာ ယူနစ္မ်ားအေနျဖင့္လည္း အဖြဲ႕ဝင္ ျဖစ္ႏိုင္ပါသည္။ ဥပမာ – ဥေရာပ သမဂၢသည္ အဖြဲ႕ဝင္ႏိုင္ငံမ်ားအၾကားတြင္ လြတ္လပ္စြာ ကုန္သြယ္မႈျပဳႏိုင္ျခင္းႏွင့္ အျခားအဖြဲ႕၀င္ မဟုတ္ေသာႏိုင္ငံမ်ားႏွင့္ ကုန္သြယ္ရာ၌ တူညီေသာ မူ၀ါဒရွိျခင္း စသည္တို႔ေၾကာင့္ WTO ၏ အဖြဲ႕ဝင္ျဖစ္ပါသည္။ ထို႔အျပင္ (၁၉၉၅) ခုႏွစ္တြင္ WTO ဖြဲ႕စဥ္က founding member ျဖစ္ေသာ ေဟာင္ေကာင္သည္ တ႐ုတ္ျပည္မႏွင့္ ျပန္လည္ ေပါင္းစည္းၿပီး ျဖစ္လင့္ ကစား၊ WTO ၏ အဖြဲ႕၀င္အျဖစ္ သီးျခားရပ္တည္ေနစဲျဖစ္ပါသည္။ တ႐ုတ္ျပည္သူ႔သမၼတႏိုင္ငံကား (၂၀၀၁) ခုႏွစ္တြင္ ျခားနားေသာ ကုန္သြယ္ေရးမူ၀ါဒရွိသည့္ distinct member အျဖစ္ WTO သို႔ ၀င္ေရာက္ခဲ့ပါသည္။
ကမာၻ႕ကုန္သြယ္ေရးအဖြဲ႕ႀကီးတြင္ အဖြဲ႕ဝင္မ်ား၏ စည္းမ်ဥ္းမ်ားလိုက္နာမႈကို အခ်ိန္ႏွင့္အညီ ေစာင့္ၾကည့္သံုးသပ္ရန္ mechanism ႏွင့္ အဖြဲ႕၀င္မ်ားအၾကား အျငင္းပြားမႈမ်ားျဖစ္ပြားပါက settle လုပ္ရန္ mechanism မ်ားရွိေသာ္လည္း၊ စည္းမ်ဥ္းမ်ားကိုကား enforce လုပ္ခြင့္မရွိပါ။ ကမာၻဘဏ္၊ အိုင္အမ္အက္ဖ္မ်ားကဲ့သို႔ အခ်ဳပ္အျခာအာဏာပိုင္ႏိုင္ငံမ်ားမွ ၎တို႔၏အႀကံကို လိုက္နာရန္ elements of consensus မ်ားသတ္မွတ္ထားျခင္းမရွိပါ။ principle အရၾကည့္လွ်င္ေတာ့ ကမာၻ႕ကုန္သြယ္ေရးအဖြဲ႕သည္ အဖြဲ႕၀င္ႏိုင္ငံမ်ားအၾကားမွ ကုန္သြယ္မႈအတားအဆီးမ်ားကို ေလွ်ာ့ခ်ႏိုင္ရန္ႏွင့္ စည္းမ်ဥ္းသတ္မွတ္ထားေသာ ကုန္သြယ္မႈစနစ္တခုကို အဖြဲ႕၀င္ႏိုင္ငံမ်ားမွ ၎တို႔ ဘာသာ လိုက္နာရန္သာျဖစ္သည္။
သို႔ေပမယ့္ ေ၀ဖန္သူအမ်ားကေတာ့ ကမာၻ႕ကုန္သြယ္ေရးအဖြဲ႕သည္ အဖြဲ႕အစည္း၏ autonomous bureaucracy အေနျဖင့္မဟုတ္ပဲ၊ ခ်မ္းသာေသာႏိုင္ငံမ်ားအေနျဖင့္ ဖြံ႕ၿဖိဳးစဲႏိုင္ငံမ်ား၏ မူ၀ါဒေရဒရာမ်ားတြင္ ၀င္ေရာက္လႊမ္းမိုးေနပါသည္ဟု အဆိုျပဳလာၾကေလျပီ။ အဘယ္ေၾကာင့္နည္း။ ေ၀ဖန္ခ်က္မ်ားကို မဆန္းစစ္မီ ကမာၻ႕ကုန္သြယ္ေရးအဖြဲ႕ႀကီး ျဖစ္တည္လာရာ မူလအစသမိုင္းေၾကာင္းကို ေလ့ လာၾကည့္ၾကပါစို႔။
ေနာက္ခံသမိုင္းအက်ဥ္း (သို႕မဟုတ္) ဒိုဟာသို႔ခရီးလမ္း
(၂၀၀၁) ခုႏွစ္၊ ႏို၀င္ဘာလ၌ ဒိုဟာၿမိဳ႕ေတာ္တြင္ Development Round ျပဳလုပ္ခဲ့ေသာ ကမာၻ႕ကုန္သြယ္ေရးအဖြဲ႕ႀကီး၏ မူလ သမိုင္းအစကား (၁၉၄၇) ခုႏွစ္တြင္ လက္မွတ္ေရးထိုးခဲ့ေသာ GATT ဟု အတိုေကာက္ေခၚၾကသည့္ General Agreement on Tariffs and Trade သေဘာတူညီခ်က္ဟု ဆိုရမည္ျဖစ္သည္။ GATT တြင္ လက္မွတ္ေရးထိုးၿပီးေနာက္ပိုင္း ႏိုင္ငံအမ်ားစုၾကားတြင္ ကုန္သြယ္ ေရးဆိုင္ရာ ညႇိႏႈိင္းမႈမ်ား တၿပိဳင္တည္းျပဳလုပ္သည့္ ရွစ္ႀကိမ္ေျမာက္ Multilateral trade negotiations တြင္ ကမာၻ႔ကုန္သြယ္ေရး အဖြဲ႕ႀကီး ေပၚေပါက္လာခဲ့ျခင္းျဖစ္သည္။
(၁၉၃၀) ဆယ္စုႏွစ္မ်ားအတြင္းက ကမာၻတ၀ွမ္းတြင္ ဆိုး၀ါးလွစြာေသာ စီးပြားပ်က္ကပ္ႀကီး ျဖစ္ပြားခဲ့ရာ၊ အလုပ္လက္မဲ့ႏႈန္းမ်ား အလြန္ ပင္ ျမင့္မားခဲ့ေလသည္။ ထိုျပႆနာကို ႏိုင္ငံအမ်ားစုက သြင္းကုန္မ်ားကို ကန္႔သတ္ခ်က္မ်ားျပဳလုပ္၍၊ ပို႔ကုန္မ်ားကို subsidized လုပ္ေသာ ေပၚလစီခ်မွတ္၍ ရင္ဆိုင္ေျဖရွင္းခဲ့ၾကသည္။ ထိုသို႔ျပဳလုပ္ျခင္းျဖင့္ ေစ်းႏႈန္းသက္သာေသာ သြင္းကုန္မ်ား၀င္ေရာက္လာျပီး၊ ျပည္တြင္းထုတ္လုပ္မႈအား ထိခိုက္ေစျခင္းကို ကာကြယ္ႏိုင္သကဲ့သို႔ ပို႔ကုန္လုပ္ငန္းမ်ားတြင္လည္း လုပ္သားဦးေရ တိုးတက္ခန္႔ ထားမွဳ မ်ား ျပဳလုပ္ႏိုင္ေပသည္။ ႏိုင္ငံတခုခ်င္း အေနျဖင့္ၾကည့္ပါက အဆိုပါ ေပၚလစီသည္ က်ိဳးေၾကာင္းဆီေလ်ာ္မႈရွိသည္မွာ မွန္ေသာ္လည္း၊ ႏိုင္ငံအမ်ားစုမွတၿပိဳင္တည္း ျပဳလုပ္လိုက္ေသာအခါ 'beggar-thy-neighbor' ေပၚလစီျဖစ္သြားၿပီး အေျခအေနမ်ားကိုသာ ပိုမိုဆိုး၀ါး သြားေစခဲ့သည္။ ဥပမာ – ေဘာလံုးပြဲတခုတြင္ လူတေယာက္က မတ္တပ္ရပ္ၾကည့္ပါက ပိုမိုေကာင္းမြန္ေသာ ျမင္ကြင္းကို ထိုသူျမင္ရ မည္ျဖစ္ေသာ္လည္း လူအားလံုးမတ္တပ္ရပ္ၾကည့္ပါက မည္သူမွ် ေကာင္းမြန္ေသာ ျမင္ကြင္းကို ျမင္ရမည္မဟုတ္ပဲ တိုးေ၀ွ႔ခုန္ၾကည့္ ေနရ၍ ပင္ပန္းဆင္းရဲျခင္းသာ ျဖစ္ေစသကဲ့သို႔ျဖစ္ေလသည္။
(၁၉၄၇) တြင္ GATT ကို လက္မွတ္ေရးထိုးၾကျခင္းမွာ ထိုကဲ့သို႔ေသာ (၁၉၃၀) ဆယ္စုႏွစ္ျပႆနာမ်ား ထပ္မံမျဖစ္ပြားေစရန္ ရည္ရြယ္ ၍ ျဖစ္သည္။ ေယဘုယ်အားျဖင့္ သြင္းကုန္ကန္႔ သတ္ျခင္းတြင္ tariffs (customs duties) ႏွင့္ Quantitative restrictions (quota) ေပၚလစီႏွစ္မ်ဳိးခ်မွတ္ က်င့္သံုးေလ့ရွိၾကသည္။ Tariffs ေပၚလစီျဖင့္ ပို႔ကုန္၊ သြင္းကုန္မ်ားအေပၚတြင္ အခြန္ေကာက္ခံႏိုင္ျပီး၊ quota နည္းအားျဖင့္ သြင္းကုန္အေရအတြက္အား ကန္႔သတ္ႏိုင္ေလသည္။ သို႔ျဖစ္ရာ GATT သေဘာတူညီခ်က္အရ လက္မွတ္ေရးထိုးထား ေသာ ႏိုင္ငံမ်ားသည္ quota ႏွင့္ export subsidies ေပၚလစီမ်ားကို ပယ္ဖ်က္ေပးရမည္ျဖစ္သည္။ Tariffs မ်ားေလွ်ာ့ခ်ျခင္းကိုမူ principle of reciprocity ေပၚတြင္ အေျခခံ၍ ႏိုင္ငံမ်ားအခ်င္းခ်င္း ညိႇႏိႈင္းေဆြးေႏြးၾကရန္ ျဖစ္သည္။ ဥပမာ – ႏိုင္ငံေအသည္ ႏိုင္ငံဘီမွ တင္သြင္းေသာ သြင္းကုန္မ်ားအေပၚတြင္ tariffs မ်ား ေလွ်ာ့ခ်ပါက အျပန္အလွန္အားျဖင့္ ႏိုင္ငံေအမွ တင္သြင္းေသာ ကုန္ပစၥည္းမ်ား အေပၚတြင္ ႏိုင္ငံဘီမွ tariffs reductions မ်ား ျပဳလုပ္ရန္ျဖစ္သည္။
GATT အရ (၁၉၄၇) မွ (၁၉၇၀) ကာလမ်ားအထိ multilateral negotiations ခုနစ္ႀကိမ္ျပဳလုပ္ခဲ့ရာ၊ ဖြံ႕ၿဖိဳးၿပီးႏိုင္ငံမ်ားအၾကား စက္မႈ ထုတ္ကုန္မ်ားကုန္သြယ္ေရးမွ tariffs အတားအဆီးမ်ားကို သိသာထင္ရွားစြာ ေလွ်ာ့ခ်ႏိုင္ခဲ့သည္။ ဖြံ႕ၿဖိဳးဆဲႏိုင္ငံမ်ားအတြက္မူ GATT အား ကနဦး လက္မွတ္ေရးထိုးေသာ ႏိုင္ငံ (၂၃) ႏိုင္ငံတြင္ ဖြံ႕ၿဖိဳးဆဲႏိုင္ငံမ်ားပါ၀င္ခဲ့ျပီး၊ ေနာက္ပိုင္းကာလမ်ားတြင္ ထပ္မံလက္မွတ္ ေရး ထိုးေသာ ႏိုင္ငံမ်ားရွိခဲ့သည္မွန္ေသာ္လည္း၊ လက္ေတြ႕တြင္ကား ဖြံ႕ၿဖိဳးဆဲႏိုင္ငံမ်ားသည္ အင္အားႀကီးႏိုင္ငံမ်ား၏ motives ႏွင့္ free trade အိုင္ဒီယာမ်ားအေပၚတြင္ သံသယမ်ားရွိေနခဲ့ေလသည္။ သို႔ျဖစ္ရာ အႏွစ္ေလးဆယ္နီးပါး ကုန္သြယ္မႈအတားအဆီး ေလွ်ာ့ခ်ေရး လုပ္ေဆာင္ခ်က္မ်ားတြင္ ဖြံ႕ၿဖိဳးဆဲႏိုင္ငံမ်ားမွ တက္ႂကြစြာ ပါ၀င္မႈအား နည္းပါးခဲ့သည္။ ဖြံ႕ၿဖိဳးစဲႏိုင္ငံမ်ားသည္ ၎တို႔၏ ကုန္သြယ္မႈ အ တားအဆီးမ်ားအား ေလွ်ာ့ခ်ျခင္းမျပဳခဲ့ၾကသကဲ့သို႔၊ အျပန္အလွန္အားျဖင့္ ဖြံ႕ၿဖိဳးၿပီးႏိုင္ငံမ်ား၏ reciprocal concessions မ်ားကိုလည္း ရရွိခဲ့ျခင္း မရွိခဲ့ပါ။
အထက္ပါအေျခအေနမ်ားသည္ (၁၉၈၀) ဆယ္စုႏွစ္မ်ားတြင္ကား အေျပာင္းအလဲမ်ား ျဖစ္လာခဲ့ေလသည္။ ဖြံ႕ၿဖိဳးဆဲႏိုင္ငံမ်ား၏ စီးပြား ေရးဖြံ႕ၿဖိဳးမႈမွာ ေႏွာင့္ေႏွးျပီး၊ ပို႔ကုန္မ်ား ျပည္ပေစ်းကြက္တြင္ ယွဥ္ၿပိဳင္ႏိုင္မႈမွာလည္း က်ဆင္းလာခဲ့သည္။ အာရွေစ်းကြက္ တြင္လည္း ေတာင္ကိုးရီးယား၊ ထိုင္ဝမ္၊ ေဟာင္ေကာင္၊ စင္ကာပူႏိုင္ငံမ်ား၏ စီးပြားေရးအေျခအေနမ်ားသည္ export လုပ္ျခင္းျဖင့္ တဟုန္ထိုး တက္လာခဲ့သည္။ ထိုသို႔ေသာ ေျပာင္းလဲမႈအေျခအေနမ်ားတြင္ ကမာၻ႕ဘဏ္ႏွင့္ အိုင္အမ္အက္ဖ္တို႔မွ ဖိအားမ်ားျဖင့္ ေပါင္းစပ္လိုက္ ေသာအခါ ဖြံ႕ၿဖိဳးဆဲႏိုင္ငံမ်ားသည္ ကုန္သြယ္မႈ အတားအဆီးမ်ားကို ေလွ်ာ့ခ်ျခင္း၊ ဖယ္ရွားျခင္းမ်ား ျပဳလုပ္ရသည့္ trade liberalization ေပၚလစီကို မလြဲမေသြအေကာင္အထည္ေဖာ္ၾကရေတာ့သည္။
ဤသို႔ျဖင့္ (၁၉၈၆) တြင္ကား ရွစ္ႀကိမ္ေျမာက္ multilateral negotiations စတင္ခဲ့သည္။ Uruguay Round ဟူ၍ ေနာင္တခ်ိန္ အမည္တြင္လာသည့္ အဆိုပါ roundသည္ ယခင္ပြဲမ်ားထက္စာရင္ ပိုမိုေအာင္ျမင္မႈရွိသကဲ့သို႔ ၊ အခ်ိန္လည္းပိုၾကာခဲ့သည္။ ႏိုင္ငံမ်ား လည္း ပိုမိုစံုလင္စြာပါ၀င္လာခဲ့သည္။ (၁၉၉၄) တြင္ အဆံုးသတ္ခ်ိန္၌ကား သေဘာတူညီခ်က္ႏွင့္နားလည္မွဳ (၃၀) ေက်ာ္ကို လက္မွတ္ ေရးထိုးႏိုင္ခဲ့ၾကၿပီး၊ WTO ဟူေသာ ကမာၻ႕ကုန္သြယ္ေရးအဖြဲ႕ႀကီးကို တည္ေထာင္ႏိုင္ခဲ့ၾကသည္။
အစပထမတြင္ ဖြံ႕ၿဖိဳးဆဲႏိုင္ငံမ်ားသည္ သိသာထင္ရွားေသာ concessions မ်ားျပဳလုပ္ခဲ့ၾကျပီး၊ ေစ်းကြက္မ်ားကို ဖြင့္ေပးခဲ့ၾကသည္။ အျပန္အလွန္အားျဖင့္ ဖြံ႕ၿဖိဳးၿပီးႏိုင္ငံမ်ားမွလည္း ဖြံ႕ၿဖိဳးဆဲႏိုင္ငံမ်ား၏ အဓိကထုတ္ကုန္မ်ားျဖစ္ေသာ လယ္ယာထြက္ကုန္မ်ားႏွင့္ အဝတ္အထည္ ပစၥည္းမ်ားအား စည္းမ်ဥ္းခံ trade liberalization ျပဳလုပ္ေပးရန္ ကတိျပဳခဲ့ၾကသည္။ အဓိကအေနျဖင့္
ဖြံ႕ျဖိဳးစဲႏိုင္ငံမ်ားသည္ tariffs မ်ား၊ subsidies မ်ားေလွ်ာ့ခ်ရန္ သေဘာတူညီခဲ့ၾကသည္။ လယ္ယာက႑အား reciprocal concessions framework အတြင္းသို႔ထည့္သြင္း၍၊ မိမိတို႔လယ္သမားမ်ားအား ျပည္ပေစ်းကြက္တြင္ ၀င္ေရာက္ယွဥ္ျပိဳင္ရန္ သေဘာ တူညီခဲ့ၾကသည္။ trade liberalization အား အျခားေသာ ၀န္ေဆာင္မႈလုပ္ငန္းမ်ားျဖစ္ေသာ ဘဏ္လုပ္ငန္း၊ အာမခံလုပ္ငန္း၊ ဆက္ သြယ္ေရးလုပ္ငန္းမ်ားတြင္ပါ ခ်ဲ႕ထြင္ရန္ သေဘာတူညီခဲ့ၾကသည္။ GATT/ WTO framework အရ intellectual property rights ကို အကာအကြယ္ ေပးရန္ကိုလည္း သေဘာတူညီခဲ့ၾကသည္။
အလားတူ concessions မ်ားကို ဖြံ႕ၿဖိဳၿပီးႏိုင္ငံမ်ားမွလည္း သေဘာတူညီခဲ့ၾကသည္။ သို႔ေပမယ့္ မတူညီေသာ စီးပြားေရးအေျခ အေန မ်ားႏွင့္ သေဘာတူညီခ်က္မ်ားမွ အားနည္းခ်က္မ်ားေပၚတြင္ အခြင့္အေရး ယူတတ္မႈမ်ားေၾကာင့္ ျဖစ္ေပၚလာသည့္ ရလာဘ္မ်ား မွာကား ဖြံ႕ျဖိဳးဆဲ ႏိုင္ငံမ်ားႏွင့္ ဖြံ႕ၿဖိဳးၿပီး ႏိုင္ငံမ်ားတြင္ မတူညီခဲ့ပါ။ မည္သို႔ဆိုေစ WTO framework သည္ ဖြံ႕ၿဖိဳးဆဲႏိုင္ငံမ်ား၏ စီးပြားေရး ေပၚလစီမ်ားအေပၚတြင္ ၾကီးစြာေသာ သက္ေရာက္မႈမ်ားရွိခဲ့သည္ကေတာ့ အမွန္ပင္ျဖစ္သည္။ ႏိုင္ငံႀကီးမ်ားမွ WTO စည္းမ်ဥ္းမ်ားႏွင့္ ကစားကာ ဖြံ႕ၿဖိဳးစဲႏိုင္ငံမ်ားအေပၚတြင္ အခြင့္အေရးယူမႈမ်ား ျပဳလုပ္ျခယ္လွယ္ေနသည္ဟု အခ်ဳိ႕ကဆိုေနၾကပါၿပီ။ လက္ေတြ႕မွာ ဘာ ေတြျဖစ္ခဲ့ၾကသနည္း။
ေစ်းကြက္ေရးရာေမွ်ာ္လင့္ခ်က္အိပ္မက္မ်ားေပ်ာက္ဆံုးျခင္း
Trade liberalization ဆိုင္ရာ ညွိႏႈိင္းေဆြးေႏြးပြဲမ်ားတြင္ ဖြံ႕ၿဖိဳးဆဲႏိုင္ငံမ်ား ပါ၀င္ခဲ့ၾကသည့္ အဓိကရည္ရြယ္ခ်က္မွာ ဖြံ႕ၿဖိဳးၿပီး ႏိုင္ငံမ်ား၏ ေစ်းကြက္မ်ားသို႔ ၄င္းတို႔၏ ပို႔ကုန္မ်ား အလြယ္တကူ ၀င္ေရာက္ယွဥ္ျပိဳင္ႏိုင္ရန္ျဖစ္သည္။ သို႔ရာတြင္ ဖြံ႕ၿဖိဳးၿပီးႏိုင္ငံမ်ား၏ စည္းမ်ဥ္းဆိုင္ရာ ကစားပြဲမ်ားသည္ ယင္းတို႔၏ ပို႔ကုန္တိုးျမႇင့္ေရးေမွ်ာ္လင့္ခ်က္မ်ားကို ပိတ္ဆို႕ပစ္ခဲ့သည္။
ဥ႐ုေဂြးသေဘာတူညီခ်က္အရ လယ္ယာထုတ္ကုန္ပစၥည္းမ်ား တင္သြင္းမႈတြင္ quota မ်ားအား ေလွ်ာ့ခ်ပစ္ရမည္ျဖစ္သည္။ သို႔ရာတြင္ မည္သည့္ႏိုင္ငံကမွ် မိမိတို႔၏ လယ္သမားမ်ားအား free trade ၏ risks မ်ားအၾကားသို႔ expose မလုပ္ခဲ့ၾကပါ။ quota မ်ားအား အလားတူ tariffs မ်ားျဖင့္ အစားထိုး၍ တျဖည္းျဖည္း ေလွ်ာ့ခ်ေရးကိုသာ ျပဳလုပ္ခဲ့ၾကသည္။ ထိုကဲ့သို႔ အလားတူ tariffs မ်ားျဖင့္ အစားထိုးရန္ ႏိုင္ငံမ်ားအား မိမိတို႔ဘာသာ လုပ္ေဆာင္ခြင့္ေပးလိုက္ျခင္းသည္ ႀကီးမားလွစြာေသာ စည္းမ်ဥ္းဆိုင္ရာ အမွားအယြင္းႀကီး ျဖစ္ခဲ့ရသည္။ ထိုအခ်ိန္မွစ၍ ႏိုင္ငံအမ်ားစုသည္ tariffs မ်ား ခ်မွတ္ရာတြင္ သာမန္ထက္ လြန္စြာျမင့္မားေသာႏႈန္းမ်ားျဖင့္ ခ်မွတ္ၾကရာ အခ်ိဳ႕ေသာပစၥည္းမ်ားအတြက္ တန္ဖိုး၏ အဆႏွစ္ရာ၊ သံုးရာအထိ ခ်မွတ္လိုက္သည္မ်ားအထိပင္ ျဖစ္ပြားလာခဲ့ေလသည္။ ထိုသို႔ ခ်မွတ္ျခင္းျဖင့္ အဆိုပါႏိုင္ငံမ်ားသို႔ တင္သြင္းေသာ သြင္းကုန္မ်ား၏ တန္ဖိုးသည္လည္း အဆႏွစ္ရာ၊ သံုးရာ ျမင့္တက္သြားသည္ ျဖစ္ရာ၊ ျပည္တြင္းထုတ္ကုန္မ်ားႏွင့္ ေစ်းကြက္တြင္ မည္သို႔မွ် ယွဥ္ျပိဳင္ႏိုင္ျခင္း မရွိေတာ့ေပ။ ဥေရာပသမဂၢႏွင့္ ဂ်ပန္ႏိုင္ငံမ်ားသည္ ဆန္တင္သြင္းမႈ tariffs ကို အဆေပါင္း ၅၅၀ ထိ တိုးျမွင့္ခ်မွတ္ခဲ့သည္။ အေမရိကန္ျပည္ေထာင္စုသည္ကား အဆိုပါ ျဖစ္စဥ္မ်ားတြင္ အဆိုး၀ါးဆံုးေသာ offender ျဖစ္သျဖင့္ 'dirty tariffication' ဟုပဲ အမ်ားက သတ္မွတ္ေခၚဆိုၾကေလသည္။ ထိုသို႔အစပိုင္းတြင္ အျမင့္မားဆံုးႏႈန္းမ်ားျဖင့္ ခ်မွတ္လိုက္ၾကသျဖင့္ ကမာၻ႔ကုန္သြယ္ေရးအဖြဲ႕ႀကီးတြင္ သေဘာတူညီထားေသာ tariffs ေလွ်ာ့ခ်ျခင္းမွာ အဓိပၸာယ္မဲ့ ျဖစ္သြားခဲ့ေလသည္။
ထိုကဲ့သို႔ေသာ ေစ်းကြက္၀င္ေရာက္ယွဥ္ျပိဳင္ႏိုင္မႈအား ထိန္းခ်ဳပ္မႈမ်ားအၾကားတြင္ ထပ္မံဆိုးရြားလာေသာ ျဖစ္ရပ္ကား ဖြံ႕ၿဖိဳးၿပီး ႏိုင္ငံ အစိုးရမ်ားသည္ ၄င္းတို႔လယ္သမားမ်ားအား subsidies အျဖစ္ေပးသည့္ ေငြေၾကးႏႈန္းအား၊ ဖြံ႕ျဖိဳးဆဲႏိုင္ငံမ်ားမွ လယ္သမား မ်ားႏွင့္ ယွဥ္ၿပိဳင္ႏိုင္ရန္ အေၾကာင္းျပ၍ တိုးျမွင့္လိုက္ျခင္းျဖစ္သည္။ သို႔ျဖစ္ရာ အလားတူေထာက္ပံ့ေၾကးမ်ားအား အစိုးရ မ်ားမွ မေပးႏိုင္သည့္ ဖြံ႕ၿဖိဳးဆဲႏိုင္ငံမ်ားမွ လယ္သမားမ်ားသည္ ေစ်းသက္သာေသာ ထုတ္ကုန္မ်ားကို ထုတ္လုပ္ႏိုင္ေသာ္လည္း ေစ်းကြက္တြင္ ၀င္ေရာက္ ယွဥ္ၿပိဳင္ႏိုင္ရန္ကား မျဖစ္ႏိုင္ေတာ့ေပ။ ထိုသို႔ေသာ ျပႆနာမ်ားေၾကာင့္ ကမာၻ႕ကုန္သြယ္ေရးအဖြဲ႕ႀကီးတြင္ သေဘာတူညီခ်က္မ်ား မည္သို႔ပင္ ရွိေနေစကာမူ လယ္ယာထုတ္ကုန္က႑တြင္ သိသာထင္ရွားေသာ trade liberalization ျဖစ္စဥ္မ်ား မရွိလာခဲ့ပါ။ အဆိုပါ ကိစၥမ်ားအား (၂၀၀၂) ခုႏွစ္တြင္ Johannesburg ၌က်င္းပေသာ Earth Summit တြင္ အႀကီးအက်ယ္ ျငင္းခုန္ေဆြးေႏြးခဲ့ၾကသည္။ သို႔ေပမယ့္ tariffs မ်ားကား ႀကီးစြာေသာႏႈန္းထားမ်ားျဖင့္ ဆက္လက္ရွိေနဆဲသာျဖစ္သည္။
အလားတူစြာပင္ ဖြံ႕ျဖိဳးဆဲႏိုင္ငံမ်ားမွ အထည္အလိပ္ပို႔ကုန္လုပ္ငန္းရွင္မ်ားႏွင့္ ဖြံ႕ၿဖိဳးၿပီး ႏိုင္ငံမ်ားအၾကားတြင္လည္း ႀကီးစြာေသာ ပ႗ိပကၡမ်ား ရွိေနဆဲပင္ျဖစ္သည္။ အထည္အလိပ္ ကုန္သြယ္မႈတြင္လည္း ဥ႐ုေဂြးသေဘာတူညီခ်က္မ်ားတြင္ proviso ႏွင့္ loophole မ်ား ရွိေနခဲ့ပါသည္။ သေဘာတူညီခ်က္အရ ဖြံ႕ၿဖိဳးဆဲႏိုင္ငံမ်ားမွ ေမွ်ာ္လင့္ထားသည္အခ်က္မွာ ဖြံ႕ျဖိဳးဆဲႏိုင္ငံမ်ားမွ ထုတ္ကုန္မ်ား ကမာၻ႕ေစ်းကြက္တြင္ ၀င္ေရာက္ယွဥ္ျပိဳင္ႏိုင္ရန္ (၁၉၉၅) တြင္ခ်မွတ္ထားေသာ quantitative restrictions မ်ားအား ဆယ္ႏွစ္ တာကာလေနာက္ပိုင္းတြင္ ၄၉% ေလွ်ာ့ခ်ေပးရန္ ဆိုသည့္အခ်က္သာျဖစ္ပါသည္။ သေဘာတူညီခ်က္မ်ားလက္မွတ္ေရးထိုးစဥ္၌ ဖြံ႕ျဖိဳးဆဲႏိုင္ငံမ်ားသည္ ဤအခ်က္မွာ သေဘာတူညီခ်က္၏ ခ်က္ခ်င္းသက္ေရာက္မႈကို ဆြဲဆန္႕ထားေသာ proviso မွန္းမသိခဲ့ၾက။ ပိုဆိုးသည္ကား ဖြံ႕ၿဖိဳးၿပီး ႏိုင္ငံမ်ားမွ အေရအတြက္အရ ထိန္းခ်ဳပ္ထားသည့္သြင္းကုန္မ်ားအား ထိန္းခ်ဳပ္မႈဖယ္ရွားခ်ိန္တြင္ ဖြံ႕ၿဖိဳးဆဲႏိုင္ငံသြင္းကုန္မ်ား မည္သို႔မွ် မယွဥ္ၿပိဳင္ႏိုင္ေတာ့မည့္ targets မ်ားခ်မွတ္ထုတ္လုပ္ထားျခင္းပင္ျဖစ္သည္။
တဖန္ ဖြံ႕ၿဖိဳးၿပီးႏိုင္ငံမ်ားသည္ ဥရုေဂြးသေဘာတူညီခ်က္အရ စက္မႈလုပ္ငန္းရွင္မ်ားအတြက္ tariffs မ်ား ေလွ်ာ့ခ်ေပးသည္ မွန္ ေသာ္လည္း၊ ဖြံ႕ၿဖိဳးဆဲႏိုင္ငံမ်ားက တင္သြင္းေသာ စက္မႈထြက္ကုန္မ်ားအေပၚတြင္ ပိုမိုျမင့္မားေသာ tariffs မ်ား ခ်ထားခဲ့သည္။ ထို႕ အျပင္ degree of processing ျမင့္မားေသာ ကုန္ပစၥည္းမ်ားအတြက္လည္း ပိုမိုျမင့္မားေသာ tariffs မ်ား ခ်ထားခဲ့သည္။ ဥပမာ- ဥေရာပသမဂၢႏိုင္ငံမ်ားသို႔ cigar တင္သြင္းမႈသည္ raw tobacco တင္သြင္းမႈထက္ ပို၍ tariffs မ်ားျပီး၊ processed food မ်ားသည္ unprocessed food မ်ားထက္ ပို၍ tariffs မ်ားေလသည္။ အထည္အလိပ္ပစၥည္းမ်ားတြင္လည္း fabrics မ်ားသည္ thread ထက္ပို၍ tariffs မ်ားမ်ား သတ္မွတ္ျခင္းခံရေလသည္။
ထိုကဲ့သို႔ေသာ Tariff escalation လုပ္ျခင္းျဖင့္ ဖြံ႕ၿဖိဳးဆဲႏိုင္ငံမ်ားအား ၄င္းတို႔၏ အစဥ္အလာ ကိုလိုနီေခတ္ ကုန္သြယ္ေရး ပံုစံျဖစ္ေသာ ကုန္ၾကမ္းမ်ားႏွင့္ ႐ိုးရွင္းေသာစက္မႈထုတ္ကုန္မ်ား တင္ပို႔ျခင္းတြင္သာ ဖက္တြယ္ထားေစရန္ အားေပးေနသကဲ့သို႔ျဖစ္သည္။ သို႔ျဖစ္ရာ ဖြံ႕ျဖိဳးဆဲႏိုင္ငံမ်ားသည္ processed product မ်ားအား ဖြံ႕ၿဖိဳးၿပီးႏိုင္ငံမ်ားထက္ပိုမိုခ်ဳိသာေသာ ေစ်းႏႈန္းမ်ားျဖင့္ ထုတ္လုပ္ႏိုင္ေစကာမူ၊ ဖြံ႕ၿဖိဳးၿပီးႏိုင္ငံမ်ားသို႔တင္သြင္းရာတြင္ ျမင့္မားေသာ tariffs မ်ားကို ရင္ဆိုင္ရသျဖင့္ ေစ်းကြက္တြင္ ၀င္ေရာက္ ယွဥ္ၿပိဳင္ရန္ အခက္အခဲ မ်ားစြာကို ျဖစ္ပြားေစေတာ့သည္။
အထက္ပါ ေစ်းကြက္ေရးရာ ေမွ်ာ္လင့္ခ်က္မ်ား ေပ်ာက္ဆံုးျခင္းထက္ ပို၍ ထိခိုက္ေသာ အေၾကာင္းအရာမ်ားသည္ကား liberalization မွ ေပၚထြက္လာေသာ ေဘးထြက္ဆိုးက်ဳိးမ်ား ျဖစ္ေလသည္။
ဖြံ႕ျဖိဳးစဲႏိုင္ငံမ်ားတြင္ Economic Liberalization လုပ္ရာမွ ေပၚထြက္လာတတ္ေသာ ေဘးထြက္ဆိုးက်ဳိးမ်ား
Free Trade ႏွင့္ ပတ္သက္၍ ေဘာဂေဗဒသီအိုရီတြင္ အေျခခံ proposition တခုရွိပါသည္။ ယင္းမွာ အေျခအေန အတိုင္းအတာ တခု တြင္ Free Trade သည္ တိုင္းျပည္အတြက္ အက်ဳိးရွိေစသည္ မွန္ေသာ္လည္း Free Trade ျဖစ္ေအာင္ ညွိယူေနဆဲကာလမ်ားတြင္ စီးပြားေရးအေဆာက္အအံုထဲမွ အခ်ဳိ႕က႑မ်ား က်ဆင္းျပီး၊ အခ်ဳိ႕က႑မ်ား တိုးတက္တတ္သည္ ဟူ၍ျဖစ္သည္။ ပညာရွင္မ်ားက ဤသည္ကို sunrise sector မ်ားႏွင့္ sunset sector မ်ားဟူ၍ ေခၚေ၀ၚသတ္မွတ္ၾကသည္။ ကုန္သြယ္မႈတံခါးမ်ား ဖြင့္လိုက္ခ်ိန္တြင္ ျပည္တြင္း ထုတ္လုပ္သူမ်ားသည္ ကမာၻတ၀ွမ္းတြင္ ရွိေနေသာ နည္းပညာအေျပာင္းအလဲ၊ စားသံုးသူလိုအင္ႏွင့္ အစိုးရမူ၀ါဒမ်ားကို ဘြားခနဲ ရင္ဆိုင္ေတြ႕လိုက္ရတတ္ ေလ့ရွိသည္။ အဆိုပါ အေျခအေနမ်ဳိးတြင္ တိုင္းျပည္၏ ထုတ္လုပ္မႈအေပၚသို႔ ေကာင္းက်ဳိး၊ ဆိုး က်ဳိးသက္ေရာက္မႈမ်ား ရွိလာတတ္ပါသည္။
ဖြံ႕ၿဖိဳးၿပီးႏိုင္ငံမ်ားတြင္မူ ႏိုင္ငံတကာကုန္သြယ္ေရး၏ ေျပာင္းလဲတိုးတက္မႈမ်ားႏွင့္အညီ ေလ့က်င့္သင္ၾကားေရး စီမံခ်က္မ်ား၊ အလုပ္ လက္မဲ့ ကူညီေထာက္ပံ့ေၾကးမ်ား ရွိတတ္ပါသည္။ အထက္တြင္ ေဖာ္ျပခဲ့ဖူးေသာ ဥပမာကဲ့သို႔ပင္ ႏိုင္ငံတကာကုန္သြယ္ေရးတြင္ ယွဥ္ ၿပိဳင္မႈအားေကာင္းလာေစရန္ လယ္သမားမ်ားအား ေထာက္ပံ့ေၾကးေငြ ေပးအပ္ျခင္းမ်ား၊ လုပ္ငန္းရွင္မ်ားအား ပံ့ပိုးကူညီေပးျခင္းမ်ား တြင္တြင္က်ယ္က်ယ္ရွိေပသည္။ Free Trade ေၾကာင့္ ျဖစ္ပြားလာေသာ sunset sectors မ်ားမွ အလုပ္သမားမ်ားကိုလည္း အျခား သင့္ေလ်ာ္ရာ က႑မ်ားတြင္ ျပန္လည္ေလ့က်င့္ေပးေသာ အစီအစဥ္မ်ား ရွိေလသည္။ သို႔ရာတြင္ ဖြံ႕ျဖိဳးဆဲ ႏိုင္ငံမ်ားတြင္မူ အလုပ္ လက္မဲ့ေထာက္ပံ့ေၾကးမ်ားႏွင့္ ႏိုင္ငံတကာ ၿပိဳင္ဆိုင္မႈေၾကာင့္ ေလ်ာ့နည္းက်ဆင္းသြားေသာ စီးပြားေရးက႑မ်ားမွ လုပ္သားမ်ားအား အျခားက႑မ်ားတြင္ ျပန္လည္ေလ့က်င့္သင္ၾကားေပးျခင္း အစီအစဥ္မ်ား နည္းပါးေလသည္။
ဥပမာ – ဥေရာပသမဂၢတြင္ စက္႐ုံ၊ အလုပ္႐ုံမ်ား ရပ္တန္႕သြားျခင္းေၾကာင့္ အလုပ္လက္မဲ့ျပႆနာမ်ား ႀကီးထြားလာေသာ ေနရာ ေဒသမ်ားအတြက္ structural funds မ်ား ခ်မွတ္ေပးေသာ မူ၀ါဒမ်ား ရွိေလသည္။ အဆိုပါ မူ၀ါဒမ်ားကို ဖြံ႕ျဖိဳးဆဲႏိုင္ငံမ်ားတြင္ က်င့္သံုးရန္ကား မျဖစ္ႏိုင္ေပ။ ၄င္းအျပင္ ဖြံ႕ျဖိဳးဆဲႏိုင္ငံမ်ားတြင္ safety net ဟုေခၚေသာ အမ်ဳိးသား က်န္းမာေရးေစာင့္ေရွာက္မႈ၊ သက္ႀကီးရြယ္အို ပင္စင္၊ ဆင္းရဲႏြမ္းပါး မိသားစုမ်ားအား ေငြေၾကးေထာက္ပံ့မႈစသည္မ်ား နည္းပါးသည္ျဖစ္ရာ economic liberalization ႏွင့္အတူ ယွဥ္တြဲအသံုးျပဳရမည့္ လူမႈအသံုးစရိတ္ (Social Spending) တြင္ အားနည္းခ်က္ ရွိျခင္းေၾကာင့္ လူမႈေရးဆိုင္ရာ ေဘးထြက္ဆိုးက်ဳိးမ်ား (Social consequences) မ်ား ထြက္ေပၚလာတတ္ေလသည္။
ဟားဗတ္တကၠသိုလ္မွ စီးပြားေရးပညာရွင္ Dani Rodrik က ဒုတိယကမာၻစစ္အၿပီးကာလက ဖြံ႕ၿဖိဳးၿပီးႏိုင္ငံမ်ားသည္ economic liberalization, trade liberalization မူ၀ါဒမ်ားကို အေကာင္အထည္ ေဖာ္ရာတြင္ သက္ဆိုင္ရာ အစိုးရမ်ားမွ လူမႈအသံုးစရိတ္မ်ားကိုပါ ဖူဖူလံုလံု အသံုးျပဳခဲ့ေၾကာင္း ေလ့လာေဖာ္ျပခဲ့ပါသည္။ ဖြံ႕ၿဖိဳးဆဲႏိုင္ငံမ်ားတြင္မူ လူမႈအသံုးစရိတ္ သံုးစြဲေရးတြင္ အခက္အခဲ အမ်ိဳးမ်ိဳး ရွိေနတတ္သည္။ အခက္အခဲတမ်ိဳးမွာ ဖြံ႕ျဖိဳးဆဲႏိုင္ငံမ်ားတြင္ အုပ္ခ်ဳပ္ေနေသာ သက္ဆိုင္ရာ အစိုးရမ်ားသည္ က်န္းမာေရး၊ ပညာေရး၊ လူမႈေရး အသံုးစရိတ္မ်ားထက္ စစ္အသံုးစရိတ္မ်ားကို ပိုမိုသံုးစြဲျခင္း ရွိေနပါက မည္သို႔ေသာ economic liberalization မူ၀ါဒမ်ားကို အေကာင္အထည္ ေဖာ္ေနေစကာမူ တိုင္းျပည္စီးပြားေရး၊ လူမႈေရး အက်ပ္အတည္း ျပႆနာမ်ား မလြဲမေသြ ျဖစ္ပြားေနမည္သာ ျဖစ္ သည္။
အျခားအခက္အခဲ တမ်ဳိးမွာကား သက္ဆိုင္ရာ အစိုးရမ်ားသည္း ႏိုင္ငံျခား ေထာက္ပံ့မႈေပၚတြင္ မွီခိုေသာ စီးပြားေရးမူ၀ါဒမ်ား က်င့္ သံုးရျခင္းမွ ထြက္ေပၚလာႏိုင္ေသာ အခက္အခဲတရပ္ျဖစ္သည္။ ျပည္ပ ေထာက္ပံ့မႈမ်ားအေပၚတြင္ မွီခိုသည့္ (aid dependency model) ၏ ဆိုးက်ိဳးတရပ္တြင္ အလွဴရွင္ႏိုင္ငံမ်ားႏွင့္ အဖြဲ႕အစည္းမ်ားမွ အစိုးရအသံုးစရိတ္ကို ေလွ်ာ့ခ်ခိုင္းျခင္း ျပႆနာ ရွိတတ္ သည္။ စစ္အသံုးစရိတ္ႀကီးမားေသာ အစိုးရမ်ား၊ လာဘ္စားမႈမ်ားကို တိုက္ဖ်က္သည့္ အစီအစဥ္မ်ားအတြက္ ေကာင္းမြန္ေသာ္လည္း အမွန္တကယ္ က်န္းမာေရး၊ ပညာေရး၊ လူမႈေရးႏွင့္ ဆင္းရဲႏြမ္းပါးမႈ တိုက္ဖ်က္ေရးအစီအစဥ္မ်ားတြင္ အစိုးရအသံုးစရိတ္မ်ားျပားေသာ ႏိုင္ငံမ်ားကိုမူ တိုက္႐ိုက္ထိခိုက္မႈရွိလာတတ္ျပန္သည္။
မည္သို႔ဆိုေစ အဆိုပါ အခက္အခဲမ်ား ျဖစ္ပြားေနခ်ိန္တြင္ စီးပြားေရး၊ လူမႈေရး အက်ပ္အတည္း ျပႆနာမ်ားသည္ ႏိုင္ငံေရး မ တည္ၿငိမ္မႈႏွင့္ အစြန္းေရာက္မႈမ်ားကို ျဖစ္ပြားေစႏိုင္ၿပီး ဦးေႏွာက္ယိုစီးမႈ ျပႆနာမ်ားကိုလည္း ေပၚထြက္ေစႏိုင္သည္။ တၿပိဳင္နက္ တည္းတြင္ ျပည္ပမွ ၀င္ေရာက္လာေသာ ႏိုင္ငံတကာ စီးပြားေရး လုပ္ငန္းႀကီးမ်ားမွ ျပည္တြင္းေစ်းကြက္ကို ခ်ဳပ္ကိုင္၍ ျပည္တြင္း ထုတ္လုပ္သူမ်ားကို အစားထိုးမႈမ်ားလည္း ေပၚထြက္လာမည္ျဖစ္သည္။
ႏိုင္ငံတကာစံခ်ိန္ စံညႊန္းမ်ား
ကမာၻ႕ကုန္သြယ္ေရးအဖြဲ႕ႀကီးမွ ခ်မွတ္ထားေသာ အခ်ိဳ႕စံခ်ိန္စံညႊန္းမ်ားကလည္း ဖြံ႕ၿဖိဳးဆဲႏိုင္ငံမ်ား၏ စီးပြားေရးဖြံ႕ၿဖိဳး တိုးတက္မႈ အေကာင္အထည္ေဖာ္ေဆာင္မႈမ်ားကို အႏုတ္လကၡဏာ သက္ေရာက္မႈ ရွိေနျပန္သည္။ လယ္ယာပို႔ကုန္မ်ားတင္ပို႔ေသာ ႏိုင္ငံမ်ားသည္ ကုန္ပစၥည္းတင္သြင္းေသာ ႏိုင္ငံမ်ားမွ သတ္မွတ္ထားသည့္ Sanitary and phytosanitary (SPS) စံခ်ိန္စံညႊန္းမ်ားကို ျပည့္မီွရမည္ ျဖစ္ေပသည္။ အဆိုပါ သတ္မွတ္ခ်က္မ်ားမွ ႏိုင္ငံတကာထုတ္ကုန္ အဆင့္အတန္း ျမင့္မားေရးကို ရည္ရြယ္ျခင္းေၾကာင့္ ေကာင္းက်ဳိးကို ဦးတည္ေစသည္ျဖစ္ေသာ္လည္း၊ မိမိႏိုင္ငံတြင္းမွ ထုတ္လုပ္မႈမ်ားကို ျမႇင့္တင္ရန္ ရည္ရြယ္ျပီး အထက္ပါ စံညြန္းမ်ားကို အသံုးျပဳ၍ ပို႔ ကုန္တင္သြင္းမႈကို တားျမစ္ေသာ ႏိုင္ငံမ်ားလည္း ရွိေလသည္။
ႏိုင္ငံတကာ စံခ်ိန္စံညႊန္းမ်ား သတ္မွတ္ျခင္းသည္ လူ႔စြမ္းအားအရင္းအျမစ္ ဖြံ႕ၿဖိဳၿပီး၊ က႑အလိုက္ ကၽြမ္းက်င္ေသာ ပညာရွင္မ်ား ရွိေနသည့္ ဖြံ႕ၿဖိဳးဆဲႏိုင္ငံမ်ားအတြက္ အခက္အခဲ မရွိေသာ္လည္း လူ႔စြမ္းအား အရင္းအျမစ္ ဖြံ႕ၿဖိဳးတိုးတက္မႈ ေႏွးေကြးေနေသာ ႏိုင္ငံမ်ားအတြက္ အခက္အခဲ၊ အတားအဆီးမ်ား ျဖစ္လာတတ္ပါသည္။ ဥပမာ- ကုန္သြယ္ေရးဆိုင္ရာ စံခ်ိန္စံညႊန္းမ်ား ျပည့္မွီရန္ ႀကိဳးပမ္းရမည့္ ဖြံ႕ျဖိဳးဆဲႏိုင္ငံမ်ားသည္ tariff ႏွင့္ permissible countervailing duties မ်ား တြက္ခ်က္ျခင္းတြင္ ကၽြမ္းက်င္ရန္ လိုအပ္သည္။ မူပိုင္ခြင့္မ်ား၊ က်န္းမာသန္႔ရွင္းမႈမ်ားႏွင့္ ပတ္သက္ေသာ စံခ်ိန္ စံညႊန္းမ်ား ျပည့္မွီေစရန္အတြက္ ကၽြမ္းက်င္သည့္ စစ္ ေဆးေရး၀န္ထမ္းမ်ား ခန္႔အပ္ထားရွိရမည္။ ယင္းသို႔ေသာ လုပ္ငန္းေဆာင္တာမ်ားအတြက္ institutional development အတိုင္းအ တာ တခုအထိ လိုအပ္သည္ျဖစ္ရာ ကနဦးအစမွ အေကာင္အထည္ေဖာ္ရေသာ ႏိုင္ငံမ်ားအတြက္ ႀကီးစြာေသာ အသံုးစရိတ္မ်ား ေပၚ ထြက္လာပါေတာ့သည္။
စီးပြားေရးပညာရွင္ Finger ႏွင့္ Schuler တို႔က အဆိုပါ အသံုးစရိတ္မ်ားႏွင့္ ပတ္သက္၍ ႏႈိင္းယွဥ္တြက္ခ်က္ေလ့လာၾကည့္ရာတြင္ စံခ်ိန္စံညႊန္းဆိုင္ရာ သေဘာတူညီခ်က္ သံုးခုျဖစ္ေသာ customs valuation, Trade-Related Aspects of Intellectual Property Rights (TRIPS) ႏွင့္ Sanitary and phytosanitary (SPS) measures တို႔အတြက္ ႏိုင္ငံတႏိုင္ငံခ်င္းစီအလိုက္ ကုန္က်စရိတ္မွာ ေဒၚလာသန္း (၁၅၀) ျဖစ္ေၾကာင္း ေတြ႕ရွိခဲ့ၾကပါသည္။ ယင္းပမာဏမွာ ဖြံ႕ၿဖိဳးဆဲႏိုင္ငံအမ်ားစု၏ ဖြံ႕ၿဖိဳးတိုးတက္ေရး ဘတ္ဂ်က္ပမာဏ ထက္ ပိုမိုျမင့္မားပါသည္။ သို႔ျဖစ္ရာ အခ်ဳိ႕ေသာ ပညာရွင္မ်ားက ဖြံ႕ၿဖိဳးၿပီး ႏိုင္ငံမ်ားသည္ ကမာၻ႕ကုန္သြယ္ေရးအဖြဲ႕ႀကီး၏ အရွိန္အ ၀ါကို အသံုးျပဳ၍ ယင္းတို႔တြင္ ႏွစ္ေပါင္းမ်ားစြာ ဖြံ႕ၿဖိဳးၿပီးျဖစ္ေသာ institutions မ်ားႏွင့္ စံခ်ိန္စံညႊန္းမ်ားကို ဖြံ႕ၿဖိဳးစဲႏိုင္ငံမ်ားအား အ တင္းအၾကပ္ ဖိအားေပး သံုးစြဲေစေသာေၾကာင့္ ဖြံ႕ျဖိဳးဆဲတိုင္းျပည္မ်ား၏ စီးပြားေရးတိုးတက္မႈကို ေႏွာင့္ေႏွးေစသည္ဟု ေ၀ဖန္ေျပာဆို ၾကပါသည္။
နိဂံုး
မည္သို႔ဆိုေစ ႏိုင္ငံတကာ စီးပြားေရး ဆက္ႏြယ္မႈမ်ားသည္ ႏိုင္ငံတကာကုန္သြယ္ေရးႏွင့္ ရင္းႏွီးျမွဳပ္ႏွံမႈေပၚတြင္ မ်ားစြာမူတည္ ပါ သည္။ ယင္းသို႔ေသာ အေျခအေနတြင္ ကမာၻ႕ကုန္သြယ္ေရးအဖြဲ႕ႀကီးမွ ျပဳလုပ္အေကာင္အထည္ေဖာ္ေနေသာ negotiated rule -making စနစ္သည္ ဖြံ႕ၿဖိဳးဆဲႏိုင္ငံမ်ား၏ အမွန္တကယ္လိုအပ္ေနေသာ ဖြံ႕ၿဖိဳးတိုးတက္ေရး လိုအပ္ခ်က္မ်ားႏွင့္ ကိုက္ညီမႈမရွိ ျဖစ္ေန စဲပင္ျဖစ္သည္။ သို႔ျဖစ္ရာ ကမာၻ႕ကုန္သြယ္ေရးအဖြဲ႕ႀကီးႏွင့္ ဖြံ႕ျဖိဳးဆဲႏိုင္ငံမ်ားအၾကားမွ စည္းမ်ဥ္းဆိုင္ရာ ကစားပြဲမ်ား သည္ကား စဥ္ ဆက္မျပတ္ ဆက္လက္ရွိေနဦးမည္ ျဖစ္ပါေၾကာင္း ေရးသားတင္ျပလိုက္ရပါသည္။
ခင္မမမ်ိဳး
(၁၇၊ ၁၂၊ ၂၀၀၉)
copy from
ရည္ညႊန္းကိုးကားစာရင္း
Bhattacharjea, A. (2004) 'Developing Countries in the world trade regimes' in Mackintosh (eds.) Making the International: Economic Interdependence and Political Order, London, Pluto Press,
Chang, H. (2002) Kicking Away the Ladder: Development Strategy in Historical Perspective, London, Anthem Press
Das, B. (1998) WTO Agreements: Deficiencies, Imbalances and Required Changes, London, Zed Books
Finger, J. & Schuler, P. (2000) 'Implementation of the WTO Commitments: the development challenge in Hokeman, B, English, P. and Matto, A. (eds) Development, Trade and WTO: A Handbook, Washington DC, World Bank
Oxfam (2002) Rigged Rules and Double Standards: Trade, Globalization and the Fight against Poverty, London, Oxfam
Rodrik, D. (2001) The Global Governance of Trade as if Development really mattered, New York, UNDP
No comments:
Post a Comment